مطالعات بازار

غلات قابل حمل

بمنظور بررسی دقیق تر بازار می بایستی حمل غلاتی که امکان استفاده از این کامیون ها را دارند مد نظر قرار گیرد. براین اساس کالاهایی نظیر آرد جو، جو پرک شده، ذرت پخته شده و غیره در بازار هدف این طرح قرار نمی گیرند. طبق دسته بندی صورت گرفته از سوی گمرگ جمهوری اسلامی ایران، نام و کد تعرفه غلات مورد نظر طبق جدول زیر می باشند که البته بمنظور گویاتر نمودن نتایج تحلیل ها در بررسی های ادامه و ارائه تحلیل های آماری، کل تعرفه های زیر به سه عنوان کلی گندم، جو و ذرت دسته بندی شده اند.

واردات غلات

بمنظور بررسی آمار واردات غلات آمارهای سالیانه منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران استخراج و از سال 1392 تا 1397 دسته بندی و مورد بررسی قرار گرفت که نتایج این بررسی ها در نمودارها و جداول زیر ارائه می گردد. آمار واردات سال 1397 مربوط به 7 ماه اول سال می باشد که در تحلیل و بررسی های انجام شده تأثیرگذار می باشد. کالاهای هدف که در این طرح می توان از کامیون های حمل جهت جابه جایی آنها استفاده نمود از کل آمار استخراج و در تحلیل ها لحاظ گردید.

آمار واردات سال های گذشته

همانگونه که در نمودار فوق مشاهده می گردد میزان واردات غلات در طی سال های گذشته روند نزولی داشته است و از رقم 14.3 میلیون تن در سال 1393 به رقم حدود 3.5 میلیون تن در سال 1396 کاهش یافته است و البته در 7 ماهه اول سال 1397 مجددا به حدود 6 میلیون تن افزایش یافته است که براین اساس پیش بینی می گردد تا انتهای سال جاری به حدود 10 میلیون تن برسد. لذا چنانچه مشاهده می گردد حجم واردات غلات به کشور دارای نوسان می باشد اما همیشه رقم قابل توجهی از مصرف غلات کشور از طریق واردات تأمین می گردد. براین اساس بازار بالقوه مناسبی از دیدگاه غلات وارداتی به کشور برای طرح حاضر وجود دارد. درصورتی که با احداث زیرساخت های نگهداری غلات، بخشی از این حجم واردات به بندرچابهار منتقل گردد بازار بسیار خوبی برای خدمات طرح به دست خواهد آمد.

سهم غلات از واردات

همانگونه که در نمودار زیر مشاهده می گردد بیش از 58 درصد از کل واردات غلات مربوط به ذرت، 28 درصد مربوط به گندم و 13 درصد مربوط به جو می باشد. براین اساس در هدفگذاری کالاها ذرت در این طرح جایگاه ویژه ای دارد و سهم بیشتر خدمات قابل ارائه در این طرح به کامیون های حمل ذرت تمایل پیدا می نماید.

سهم گمرک کشور از واردات

واردات غلات به کشور از گمرک های مختلف انجام شده است که جزییات آنها در جدول زیر ارائه گردیده است.

نیاز می باشد تا بمنظور بررسی دقیق تر سهم هریک از گمرک های کشور از میزان واردات تعیین گردد. براین اساس جدول ادامه بدست می آید

طبق جدول فوق بیشترین سهم از واردات مربوط به بندرامام خمینی با سهم بسیار قابل توجه 74.26 درصد و پس از آن بندرامیرآباد با سهم 12.91 درصد می باشد. سهم بندر چابهار از واردات غلات بسیار ناچیز و زیر 1 درصد می باشد. که این مسئله نشان می دهد در طی سال های گذاشتی و کنونی تمایلی به تخلیه غلات وارداتی کشتی ها در بندر چابهار وجود ندارد. غلات وارداتی در بندر امیرآباد از کشور های حاشیه دریای خزر تأمین می گردد که قابل هدف گذاری توسط بندرچابهار نمی باشد. این بندر صرفا باید بخشی از واردات غلات که در بندرامام خمینی تخلیه می گردد را هدفگذاری نماید.

چنانچه مشاهده می گردد سهم عمده ای از واردات غلات به کشور از بندرامام خمینی انجام می گیرد. علت این امر وجود سیلوهای نگهداری غلات در این بندر می باشد که به رغم فاصله قابل توجهی که با بندرچابهار دارد و برای واردکنندگان تحویل بار در بندرچابهار از لحاظ مسافت دریایی هزینه کمتری خواهد داشت، بازهم تمایل وارد کنندگان غلات به تحویل آنها در بندر امام خمینی می باشد. لذا بنظر می رسد از این دیدگاه نیاز می باشد تا مسئولین سازمان بنادر سیستان و بلوچستان در بندرچابهار با برنامه ریزی جهت ایجاد سیلوهای نگهداری غلات، حجم قابل توجهی از واردات غلات از بندر امام خمینی را به سمت خود سوق دهند.

احداث ترمینال غلات در بندر امام خمینی

احداث ترمینال شماره یک غلات بندر امام خمینی(ره) شامل احداث اسکله ، سیلوی نگهداری و سیستم مکانیزه تخلیه و بارگیری غلات، از جمله پروژه های سرمایه گذاری بسیار مهم این بندر می باشد که برنامه ریزی گردیده است و در سال های گذشته سبب شده حجم قابل توجیهی از غلات وارداتی به این بندر منتقل گردد.

پروژه احداث سیلو، گالری انتقال و خرید تجهیزات تخلیه و بارگیری غلات بر روی اسکله به صورت کاملا مکانیزه، با سرمایه گذاری بالغ بر 1،507 میلیارد ریالی بخش خصوصی در مساحتی معادل ۷۴ هزار متر مربع در خرداد ماه سال 1396 آغاز شد. این پروژه، با هدف توسعه توانمندی منطقه ویژه اقتصادی بندر امام خمینی(ره) در تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی و تثبیت جایگاه آن در کشور و همچنین ارایه خدمات مطلوب به مشتریان به عنوان یکی از پیشرفته ترین ترمینال های غلات بنادر کشور آغاز شده است.

روند پیشرفت احداث این ترمینال مکانیزه در نوع خود به لحاظ حجم سرمایه گذاری و ابعاد آن کم نظیر است. احداث این ترمینال تأثیر به سزایی در ارتقاء ظرفیت و توان تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی در این مجتمع بزرگ بندری دارد. این ترمینال حسب تعهدات قراردادی سرمایه گذار، تا ماه های آینده تکمیل و بهره برداری شود.

شایان ذکر است، به موازات پیشرفت فیزیکی ساخت ترمینال مکانیزه غلات در این بندر، سه دستگاه برج تخلیه غلات توسط سرمایه گذار خریداری و مونتاژ شده و هم اکنون در حال بهره برداری است. یادآور می شود، در بندر امام خمینی(ره) که از مزیت های بازرگانی و امکانات و تجهیزات مناسب، برخوردار است، تخلیه و بارگیری بیش از ۸۰ درصد از کالاهای اساسی کشور از جمله غلات و خوراک دام انجام می گیرد.

طرح سیلوی نگهداری غلات در چابهار

در اواخر سال 1395 طرح احداث سیلوی 150 هزار تنی ترمینال غلات به صورت کاملاً مکانیزه در بندر شهید بهشتی چابهار با صرف هزینه ای بالغ بر 130 میلیارد تومان، مورد تصویب سازمان بنادر و دریانوردی قرار گرفت.

این سیلو در فاز نخست با ظرفیت 150 هزار تن مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت و در فازهای بعدی قابلیت افزایش تا 400 هزار تن را دارد. سیلوی مذکور به دو دستگاه برج تخلیه غلات مجهز خواهد شد که هر دستگاه بیش از 1000 تن در ساعت تخلیه خواهند کرد. ترمینال غلات در بندر چابهار دارای یک اسکله تخصصی است که قابلیت پذیرش کشتی های بالاتر از 120 هزارتن را برخوردار است. انتقال غلات از برج‌های تخلیه تا سیلو به صورت مکانیزه و گالری های کاملاً محسور شده با رعایت موازین زیست محیطی است. براین اساس و درصورت بهره برداری از سیلوی فوق، بازار بسیاری مناسبی برای خدمات قابل ارائه در این طرح پیش بینی می گردد.

سهم واردات از کشورهای مختلف

دسته بندی غلات وارداتی برحسب کشور های مختلف در جدول زیر ارائه شده است.

سهم کشورهای صادر کننده غلات به ایران نیز قابل توجه می باشد.

اصلی ترین صادر کننده غلات به ایران کشور سوئیس می باشد و پس از آن امارات و انگلستان و هلند در رتبه های دوم و سوم و چهارم قرار دارند. که مطمئنا کشور امارات تولید کننده غلات نمی باشد و در این بین تجارت صورت گرفته محل تأمین غلات را به کشور امارات تغییر داده است. باتوجه به اینکه بیش از 74 درصد از واردات غلات به کشور از بندرامام خمینی صورت می گیرد، بطور حتم کشتی های حمل غلات از سوئیس و انگلستان و هلند از مسیر دریایی عمان و خلیج فارس و باعبور از بندر چابهار تردد می نمایند و این نکته بازهم نشان از مزیت بالای چابهار از دیدگاه قیمت تمام شده حمل غلات برای کشور خواهد داشت. در این خصوص نیز دوباره متذکر می گردد که درصورت ایجاد زیرساخت های مورد نیاز برای تخلیه کشتی های حمل غلات و راه اندازی سیلوهای نگهداری غلات، میتوان حجم قابل توجهی از غلات وارداتی به کشور را به بندر چابهار منتقل نمود.

تحلیل آمار ترانزیت

جمعیت قابل توجه کشورهایی که در همسایگی ایران قرار دارند و همچنین برخورداری آنها از روند رو به رشد اقتصادی باعث شده است بسیاری از کشورها برای ایجاد ارتباط بین آسیای میانه با کشورهای حوزه خلیج فارس و همچنین برقراری رابطه تجاری بین شرق آسیا با کشورهای اروپایی از خاک ایران استفاده نمایند. زیرا کوتاه بودن و ارزان بودن دو مزیت عمده ترانزیت از طریق ایران محسوب می شود و برای کشور ها مقرون به صرفه است.

باتوجه به موقعیت مناسب کشورمان، ایران می تواند نقش برجسته ای در تسهیل تجارت میان آسیا و اروپا و کشورهای منطقه و توسعه ترانزیت ایفا نماید و به پیشرفت های قابل توجهی برسد و بعنوان حلقه اتصال اروپا به آسیا عمل نماید و با شناسایی نقاط قوت و ضعف خود به جلب و جذب هرچه بیشتر کالا ها اقدام نماید.

همانطور که همگان آگاهی دارند درآمد های حاصل از ترانزیت اقتصاد بسیاری از کشورها را که برخی از آنها در همسایگی ما قراردارند، متحول کرده است. این اتفاق در حالی صورت گرفته است که موقعیت استراتژیک آنها به هیچ عنوان قابل مقایسه با مزیت های ایران نیست. روند رو به رشد اما کم رونق آمار ترانزیت کالا از ایران که عمدتا با تکیه بر کریدور شمال به جنوب شکل گرفته، اگرچه بسیار حائز اهمیت است اما این ارقام متناسب با پتانسیل موجود کشور نیست و باید همزمان به کلیه مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور که تکمیل کننده کریدورهای بین المللی هستند، توجه ویژه نمائیم.

تجهیز امکانات و زیرساخت ها، فراهم آوردن تسهیلات گسترده در بخش های مختلف حمل و نقل، انجام سرمایه گذاری های لازم، اقدام کلیه سازمان های دولتی در حرکتی هماهنگ به منظور رفع موانع و تسهیل امر ترانزیت و تبلیغات گسترده می تواند در بهره برداری اثر بخش از موقعیت جغرافیایی و منحصر به فرد ترانزیت موثر باشد.

در فرایند ترانزیت کامیون های حمل غلات نیز می توانند مورد استفاده قرار بگیرند. لذا بررسی آمار ترانزیت کشور در این خصوص حجم بازار قابل دسترسی را نشان می دهد. براساس آمار و ارقام منتشر شده از سوی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای، معاونت برنامه ریزی آمار ترانزیت کالاها از مبادی مختلف مرزی کشور در سال های 1395، 1396 و 9 ماهه سال 1397 مطابق جداول ادامه می باشد.

براساس جداول ارائه شده فوق ترانزیت بخش کشاورزی، دامی و غذایی که ترانزیت غلات بخشی از آن می باشد مطابق جدول زیر استخراج می گردد.

آمار کل ترانزیت کشور- تن

براساس نتایج بدست آماده در جدول فوق کل ترانزیت کشور در 9 ماهه اول سال 1397 در حدود 7 میلیون تن می باشد که در حدود 14درصد آن مربوط به فراورده های کشاورزی، دامی و غذایی می باشد.

طبق جدول فوق در حدود 123 هزار تن از ترانزیت انجام گرفته مربوط به غلات گندم و جو می باشد که حجم بسیار کمی از کل رقم 7 میلیون تنی است. از کل مواد غذایی ترانزیتی در حدود 42 هزار تن آن از بندرچابهار انجام گرفته است.

لذا آمارها نشان می دهد که در بخش ترانزیت مواد غذایی بندر چابهار بسیار ضعیف عمل نموده است و نتیجه گیری چندان مطلوبی در این خصوص نمی توان استنتاج نمود.

بررسی کلی آمار نشان می دهد که ترانزیت ایران در سالی که گذشت توانست رشد خود را تثبیت کرده و در قیاس با سال قبل آماری قابل قبول به ثبت برساند. مانند آمار‌های گذشته بندر شهید رجایی ۳۵ درصد از کل ترانزیت کشور را در حوزه ورود کالا به خود اختصاص داده است و پس از آن مرز‌های پرویزخان با ۱۵ درصد و بازرگان با ۱۰ درصد در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. همچنین بازهم مانند آمار‌های قبلی بیشترین جابه‌جایی ترانزیت در ایران از مبدا عراق به مقصد امارات متحده عربی بوده اند که کالا‌های نفتی اصلی‌ترین جابه‌جایی در این حوزه به حساب می‌آیند.

آمار سال ۹۶ در حالی مثبت شده که در سال‌های قبل ترانزیت ایران به نقطه ثبات یا آمار منفی رسیده بود. در سال ۹۶ به دنبال برخی ناآرامی‌ها در کردستان عراق برای مدتی تعدادی از مرز‌های غربی کشور بسته شده‌اند، اما با بهبود اوضاع بار دیگر شرایط به حالت عادی بازگشت. قرار گرفتن ایران در حد فاصل دریای خزر و خلیج فارس و ارتباط زمینی که میان آسیای میانه، اروپای شرقی و کشور‌های همسایه خلیج فارس ایفا می‌کند، باعث شده که این کشور از نظر سیاست‌های ترانزیتی به عنوان یکی از مهم‌ترین کشور‌های منطقه مطرح شود.

ترانزیت گندم در چابهار

با توجه به سخنان بهروز آقایی مدیر کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان نخستین محموله حدود ۱۵ هزار تن گندم هندی، از طریق بندر چابهار به تاریخ ۲۰ آبان 96 به افغانستان رسید. این محموله ترانزیتی گندم اهدایی کشور هند به افغانستان شامل ۶۴۰ دستگاه کانتینر به میزان ۱۵ هزار تن، هفتم آبان ماه سال 1396 از بندر کاندلای هند به مقصد چابهار بارگیری که صبح روز چهارشنبه 10/08/1396 وارد بندر چابهار گردید و این محموله ۱۵ هزار تن گندم هندی، از طریق بندر چابهار به تاریخ ۲۰ آبان 96 به افغانستان رسید.

به گزاش خبرگزاری صنا، سومین کشتی حامل گندم عصر روز 4 آذر 96 به بندر چابهار رسید که این کشتی ۶۵۰ دستگاه کانتینر ۲۰ فوت را از هند به مقصد چابهار حمل کرده است. این مقدار گندم بعد از تخلیه، با موتورها از طریق راه ترانزیتی چابهار-میلک وارد افغانستان شده است.

چابهار پس از پشت سر گذاشتن فاز نخست توسعه خود به عنوان مسیری کوتاه بهترین گزینه برای ترانزیت کالا از هند به سمت افغانستان و سایر کشورهای آسیای میانه به شمار می رود. همچنین بر اساس آمارها و ارزیابی‌های صورت گرفته از عملکرد مرزهای ایران در شش ماهه ابتدایی سال جاری، ترانزیت کشور رشدی هفت درصدی را نشان می‌دهد.

با توجه به سخنان بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان از ابتدای سال‌ 1397 تاکنون ۴۶۷ میلیارد تومان قرارداد سرمایه‌گذاری درزمینه فعالیت‌های پشتیبانی و لجستیکی در بنادر چابهار امضاشده است. انتقال و ترانزیت محموله‌های گندم و حبوبات به وزن ۱۱۰ هزارتن از طریق بندر چابهار به افغانستان نمونه‌ای از اهمیت این کشور در استفاده از حمل‌ونقل دریایی این بندر است. در فاصله کم‌تر از پنج ماه کل میزان کالای ترانزیتی معادل شش‌برابر آمار ترانزیت از طریق بندر چابهار در پنج سال گذشته بوده است. در مجموع 110 هزار تن گندم اهدایی هند به افغانستان از راه بندر شهید بهشتی چابهار انتقال پیدا میکند که این میزان گندم قرار است با بیش از پنج هزار دستگاه کامیون به کشور افغانستان حمل شود. تردد این کامیون ها علاوه بر ایجاد اشتغال، مجتمع های خدمات رفاهی طول مسیر چابهار- ایرانشهر- خاش- زاهدان- میلک هیرمند نیز جان تازه ای خواهند گرفت. به گزارش ایرنا، چابهار یکی از بهترین، به صرفه ترین و کم هزینه ترین مسیرها برای انتقال و ترانزیت کالاهای افغانستان به کشورهای مختلف دنیا است. با توجه به مشکلات موجود در مرزهای مشترک افغانستان و پاکستان (تورخم و چمن) و تمایل تجار افغانی به ارسال محموله های صادراتی کشور افغانستان (شامل تره بار، خشکبار و مواد معدنی) به سایر کشورها از طریق بندر چابهار، راه اندازی مسیر ترانزیتی چابهار میلک و انتقال ۱۱۰ هزار تن گندم اهدایی ترانزیتی فرصت بسیار مغتنمی برای استان سیستان و بلوچستان جهت استفاده از پتانسیلهای ترانزیتی مسیر چابهار میلک خواهد بود.

ترانزیت ذرت در چابهار

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان بنادر و دریانوردی، در 23/08/1397 عملیات تخلیه بزرگترین کشتی و اولین محموله ذرت در تاریخ تخلیه و بارگیری بندر شهید بهشتی چابهار آغاز شد. بزرگترین کشتی ذرت فله ای با 72 هزار تن بار در بندر شهید بهشتی چابهار پهلو گرفت. با توجه به گزارش ایرنا این کشتی که از مبدا کشور برزیل حرکت کرده در بندر چابهار پهلوگیری کرد و عملیات تخلیه بر آن صورت گرفت.

اطلاعات مالی طرح

نتایج مالی طرح از دیدگاه کل سرمایه گذاری