بخش اول- صنعت مخزن داری

با رشد و توسعه صنایع گوناگون، نیاز بشر به انرژی های فسیلی و استفاده از فراورده های جانبی تولیدی پالایشگاه ها و پتروشیمی ها رو به افزایش است که براین اساس حجم تولید نفت خام و انواع فراورده های نفتی در جهان با رشد فزاینده ای روبرو می باشد. با وجود چنین بازار پرتلاطم و متغیری، قیمت نفت خام و فراورده های نفتی به سبب شرایط بازار دارای نوسانات بسیار زیادی است. لذا عمده شرکت های بزرگ بین المللی که در خصوص تجارت نفت خام و فراورده های نفتی فعالیت می نمایند جهت کنترل نوسانات قیمت بازار و ریسک معاملات نفتی خود اقدام به ذخیره سازی می نمایند. لذا تقاضای جهانی برای ذخیره سازی سوخت های فسیلی و سایر فراورده های شیمیایی مصرفی همواره روند افزایشی داشته و عمده مخازن ذخیره سازی در حال ساخت در جهان قبل از شروع بهره برداری تحت اجاره شرکت های متقاضی قرار می گیرند.

برخی از شرکت های بین المللی نفتی اقدام به ساخت مخازن و بخش عمده ای از آنها نیز که تمایلی برای حضور تخصصی در این عرصه را ندارند ترجیح می دهند تا جهت ذخیره سازی محصولات خود اقدام به اجاره مخازن از شرکت های معتبر بین المللی نمایند. این مطلب باعث گردیده تا صنعت مخزن داری به یکی از اقتصادی ترین فعالیت های تجاری تبدیل شود. با بررسی بنادر مختلف در سرتاسر جهان مشاهده می گردد از جمله عواملی که باعث رونق اقتصادی هریک از بنادر گردیده و حجم وسیعی از مشتریان را به سمت خود جلب نموده و همچنین این بنادر را بعنوان Hub بین المللی عرضه انواع خدمات تبدیل کرده است، وجود خدمات مربوط به مخازن ذخیره سازی در راستای تکمیل زنجیره عرضه خدمات در بنادر می باشد. بعنوان نمونه در حال حاضر بنادر فجیره و سنگاپور دارای حجم وسیعی از مخازن ذخیره سازی می باشند که البته این حجم بطور منظم و با شیب قابل توجهی رو به افزایش است.

نمونه های موفق مخزن داری در دنیا

در حال حاضر حجم مخازن ذخیره سازی در بندر فجیره در حدود 10 میلیون مترمکعب می باشد که براساس طرح های توسعه در حال اجرا در این بندر بین المللی، این رقم در سال 2020 به حدود 16 میلیون مترمکعب افزایش خواهد یافت. افزایش این حجم از مخازن در پاسخ به نیاز روز افزون شرکت های بانکرینگ و همچنین تجار فراورده های نفتی می باشد. این در حالی است که حجم مخازن ذخیره سازی در بندرعباس که قرار است در آینده ای نزدیک به یک هاب بین المللی تجارت انواع فراورده های نفتی تبدیل شود، با درنظر گرفتن طرح های در حال اجرا، چیزی کمتر از 260 هزار مترمکعب می باشد.

کمبود مخازن ذخیره سازی در منطقه

منطقه خلیج فارس به لحاظ موقعیت جغرافیائی ویژه و مجاورت با آبراههای بین المللی، ازمزیت های خاصی در منطقه برخوردار بوده و بعنوانGolden Port  شناخته میشود. تولید بخش عمده ای از نفت خام و انواع فراورده های نفتی مورد نیاز جهان در منطقه خاورمیانه و صدور آن به سرتاسر جهان، این منطقه را به یکی از مناطق استراتژیک در صنعت مخزن داری تبدیل نموده است. درحال حاضر شرکتهای معتبر بین المللی نظیر Vopak، Vitol، Enoc و Chem Oil ظرفیت های ذخیره سازی در احجام قابل توجهی را دربنادر ساحلی کشورهای خلیج فارس ایجاد نموده اند. با این وجود ظرفیت ذخیره سازی این شرکت ها در بنادر امارات و سایر مناطق تا سالهای آتی از قبل تحت قراردادهای اجاره برای استفاده داخلی شرکت های مختلف و سایر متقاضیان منطقه ای تخصیص یافته و ظرفیت خالی برای پذیرش درخواست های جدید ندارند. این در حالی است که کلیه مخازن ذخیره سازی که در برنامه توسعه شرکت های مذکور قرار دارد نیز تا سالهای آتی از هم اکنون اجاره شده است. لذا در آینده نه چندان دور، منطقه با کمبود مخازن ذخیره سازی روبرو خواهد شد.

ضرورت احداث مخازن ذخیره سازی در ایران

با وجود نیاز بالای کشور و همچنین منطقه خلیج فارس به مخازن ذخیره سازی، متأسفانه شرکت های ایرانی در طی سالهای گذشته حضور بسیار کمرنگی در این عرصه داشته اند. بعنوان نمونه در حال حاضر ظرفیت مخازن ذخیره سازی بخش خصوص در بندرعباس (بعنوان یک از اصلی ترین بنادر ورود و خروج نفت خام و انواع فراورده های نفتی) حدود cbm 260,000  به شرح جزئیات جدول زیر می باشد.

جدول شرکت های ایرانی فعال در صنعت مخزن داری در بندرعباس

دلائل و توجیهات اصولی برای سرمایه گذاری در احداث مخازن ذخیره سازی در بنادر کشور:

ایجاد زیرساخت های مورد نیاز جهت توسعه صنعت بانکرینگ کشور

باتوجه به هدف گذاری انجام شده از سوی دولت محترم برای دستیابی به رقم 9 میلیون تن متریک از بازار بانکرینگ منطقه، ضروری است تا زیرساخت های مورد نیاز برای توسعه آن ایجاد گردد. از مهم ترین زیرساخت های لازم جهت توسعه صنعت مزبور دسترسی به مخازن ذخیره سازی می باشد. این در حالی است که کمبود مخازن ذخیره سازی در کشور برای پشتیبانی از بازار بانکرینگ و کاهش ریسک های سرمایه گذاری در این صنعت، از جمله موانع توسعه صنعت بانکرینگ می باشد که توضیحات لازم در این خصوص در بخش های بعدی گزارش حاضر ارائه می گردد.

پشتیبانی از صادرات پالایشگاه های جدید

درحال حاضر احداث تعداد 7 پالایشگاه تصفیه نفت خام و میعانات گازی برای افزودن حداقل 150 میلیون لیتر بنزین به ظرفیت تولید فعلی پالایشگاههای کشور دردست اجراء میباشد. حسب آمار و ارقام منتشره توسط وزارت نفت، با شروع تولید پالایشگاههای مزبور، کشور ایران بعنوان یکی از صادرکنندگان فرآورده های نفتی (بالاخص بنزین) در بازارهای منطقه و جهان تبدیل خواهد شد. از ملزومات زیرساختی برای تحقق این امر، برخورداری کشور از ظرفیت های موردنیاز ذخیره سازی برای این فرآورده است تا صادرات و عرضه آن با توجه به رفتار بازار و روند تقاضا صورت پذیرد.

بازار فراورده های نفتی کشورهای CIS (کریدور شمال-جنوب)

کشورهائی CIS نظیر ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان دارای ظرفیت های تولیدی انواع فرآورده های نفتی می باشند. این کشورها برای صادرات بخشی از تولیدات مازاد خود به بازارهای جهانی نیاز به مخازن ذخیره سازی فراورده دارند. استفاده از تاسیسات موجود در بندرنکاء و نیز استفاده از اتصالات جاده ای و ریلی موجود و همچنین وجود امکان اتصال خطوط لوله انتقال از بندر مزبور به شبکه بزرگ خطوط لوله کشور که از طرح هایی است که می تواند در سال های آتی به اجراء درآید، این امکان را برای این گونه کشورها فراهم می آورد که از بن بست های موجود بر سرراه صادرات فرآورده های نفتی خارج شده و بدین طریق این فرآورده ها را به بنادرجنوبی انتقال دهند.

ترانزیت فراورده های نفتی بین غرب و شرق کشور

انتقال فراورده های نفتی بین کشورهای غرب و شرق ایران از جمله فرصت های بالقوه اقتصادی است که در طی سال های گذشته به جهت نبود مخازن ذخیره سازی در ایران، رشد و توسعه لازم را کسب ننموده و آنچنانکه باید پیشرفت ننموده است. علاوه بر این عمده کشورهای همسایه بخصوص همسایگان شرقی و غربی بدلیل زیرساختها ی ضعیف فعلی نیازمند واردات فرآورده می باشند و این مخازن می تواند بعنوان مرکزی برای ذخیره سازی و توزیع به این کشورها مورد استفاده قرار گیرد.

طرح حمل ترکیبی نفت کوره کردستان عراق از طریق راه آهن مراغه به بندرعباس از جمله طرح های در دست اجرای شرکت سرمایه گذاری انرژی سپهر پایدار می باشد و در آینده ای نزدیک به بهره برداری خواهد رسید. در این طرح حجم قابل توجهی از نفت کوره تولیدی در کردستان عراق پس از ذخیره سازی در مخازن پیش بینی شده در مراغه، توسط راه آهن به پایانه نفتی شرکت تجارت بین الملل اسپادانا کارن منتقل و از آنجا به مشتریان مربوط ارائه می گردد. نبود مخازن ذخیره سازی در بندرعباس مانع از شکل گیری این زنجیره حمل ترکیبی شده و قیمت تمام شده فراورده های ترانزیتی در جنوب را به طور قابل توجهی افزایش خواهد داد.

بخش دوم- معرفی طرح

تعریف طرح

طرح شرکت تجارت بین الملل اسپادانا کارن که در راستای افزایش حجم مخازن ذخیره سازی انواع فراورده های نفتی سبک و سنگین در کشور و منطقه برنامه ریزی شده، شامل احداث یک پایانه نفتی در زمینی به مساحت حدود 25 هکتار در منطقه ویژه اقتصادی بندر خلیج فارس، شامل 49 دستگاه مخازن ذخیره سازی فراورده های نفتی با احجام مختلف و با ظرفیت ذخیره سازی کلی حدود 790،000 مترمکعب می باشد. شرکت در نظر دارد جهت استفاده از اسکله های تخلیه و بارگیری موجود و همچنین در دست احداث طرح و همچنین اتصال به خطوط لوله و مخازن پالایشگاه بندرعباس، خطوط لوله انتقال  اختصاصی به قطر های 14، 16و 20 اینچ را در این طرح به اجراء درآورد. همچنین مطابق طرح پیش بینی شده قرار است تجهیزات و ملزومات مربوط به عملیات Blending و Heating و نقل و انتقال مواد نفتی بین مخازن نیز احداث گردد.

هدف شرکت تجارت بین الملل اسپادانا کارن شامل اجاره دادن مخازن ذخیره سازی و خطوط لوله و ارائه خدمات Storage Facility به تناسب تقاضای موجود در بازارداخلی و همچنین نیاز شرکت های خارجی صاحب نام فعال در تجارت فرآورده های نفتی درکل منطقه خلیج فارس می باشد.

بمنظور افزایش راه اندازی مرحله به مرحله امکانات ذخیره سازی، شرکت تجارت بین الملل اسپادانا کارن اجرای پروژه پایانه نفتی بندر خلیج فارس را به 3 فاز مختلف تقسیم بندی نموده است. براساس تقسیم بندی انجام شده مشخصات مخازن فازهای مختلف در جداول زیر ارائه گردیده است.

علاوه برمخازن شرکت ضروری است درصد قابل توجهی از تأسیسات و تجهیزات که بعنوان زیرساختهای بهره برداری می باشند نیز در فاز نخست اجرا شوند. این تأسیسات در سال های آتی و با اجرای فاز های بعدی بصورت مشترک مورد استفاده قرار خواهد گرفت. بمنظور کاهش هزینه های سرمایه گذاری صرفا بخشی از ماشین آلات و تجهیزات خریداری و نصب می گردد که وجود آنها در فاز نخست ضروری می باشد و خرید سایر تجهیزات در زمان اجرای فازهای آتی انجام می پذیرد. همچنین پایه و بنای بسیاری از تجهیزات که با اجرای فازهای بعدی صرفا به تعداد آنها اضافه می گردد، در این فاز احداث خواهد شد اما خرید تجهیزات مربوط در زمان مقتضی انجام می گردد.

هدف از اجرای پروژه

شرکت تجارت بین الملل اسپادانا کارن با اجرای طرح احداث پایانه نفتی اختصاصی، دسترسی به اهداف ذیل الذکر را محقق می سازد.

• ارائه خدمات مخزن داری باتوجه به نیاز روز افزون منطقه به مخازن ذخیره سازی انواع فراورده های نفتی
• ایجاد امکانات ذخیره سازی بمنظور افزایش سهم ترانزیت فراورده های نفتی از طریق ایران
• افزايش قدرت رقابت پذيري جهت كسب سـهم قابل توجهي از بازار: با افزایش ظرفیت ذخیره سازی انواع سوخت و مواد مورد نیاز کشتی ها شرکت توانایی رقابت با شرکت های منطقه را خواهد داشت و در این صورت می تواند به یکی از قدرت های منطقه در زمینه بانکرینگ تبدیل گردد.
• فراهم نمودن امكانات واردات مواد و فرآورده نفتي از ساير كشورها: قیمت خرید مواد نفتی برای اجرای فعالیت بانکرینگ یک قیمت جهانی بوده و ثابت می باشد. باتوجه به ماهیت صنعت بانکرینگ، درصورتی که شرکت فرآورده مورد نیاز خود را از سایر کشورها تأمین نماید باز هم ارزش افزوده حاصل از ارائه خدمات بانکرینگ رقم بسیار بالایی میباشد. لذا باتوجه به اینکه حجم تولید فراورده های نفتی درکشور که بعنوان سوخت کشتی مصرف می شود، در مقابل حجم تقاضای آن در منطقه خلیج فارس محدود می باشد، بایستی شرکت تجارت بین الملل اسپادانا کارن جهت دستیابی به درصد بالایی از بازار بانکرینگ منطقه، امکانات واردات مواد از کشورهای همسایه را فراهم نماید.
• افزايش قدرت حاکميت ملی در منطقه: سوخت و خدمات مرتبط با آن از ديدگاه خطوط کشتيراني، يکي از مسائل مهم و قابل بررسي هر روزه توسط اين شرکتها مي باشد. اطمينان اين خطوط از وجود وتامين سوخت مورد نياز شناورها، مايحتاج کشتي وخدمه، باعث افزايش میزان تردد شناورها در سواحل ايران شده که تسلط و حاکميت بيشتر ايران در منطقه را به دنبال خواهد داشت. این مسئله با توجه به موضوع هسته ای ایران و تحریم های ایجاد شده علیه کشور بسیار مهم و حائز اهمیت می باشد.
• رونق اقتصادي منطقه: با عنايت به رشد فعاليتهاي مرتبط با اين نوع خدمات دريائي، همچون توليد و توزيع غذا وآب، تامين لوازم و قطعات يدکي مورد نيازشناورها و سايتهاي نگهداري سوخت و. . . رونق اقتصادي چشم گيري را براي منطقه به ارمغان خواهد آورد. باتوجه به اینکه مواد اولیه مصرفی بعنوان بانکرینگ، مانند مواد غذایی، آب، تجهیزات پزشکی و غیره بطور عمده از شهر بندرعباس تأمین خواهد شد، لذا از جمله هدف های طرح شرکت ایجاد رونق اقتصادی استان هرمزگان می باشد.
• کسب اعتبار جهاني:حسن شهرت کشورهاي که داري اين صنعت مي باشند در فرهنگ دريا نوردي قابل چشم پوشي نيست ونه تنها تاثيرات اقتصادي مثبت وافزايش ثروت را با خود به ارمغان آورده است بلکه در نقشه هاي جغرافياي جهان امروز به عنوان مراجعي براي سرمايه گذاري مطرح ميگردند.
• ارزآوري: ارزش افزوده حاصل از بانکرينگ سوخت بجاي فروش مستقيم فرآورده، حجم بالائي از ارز را وارد کشور خواهد نمود. درصورتی که شرکت مواد اولیه موردنیاز خود را به سبب محدودیت ظرفیت تولید کشور، از کشورهای همسایه تأمین نماید، بازهم ارزش افزوده ایجاد شده از خدمات بانکرینگ برای کشور ارز آوری ایجاد می نماید که توضیحات درآمد ارزی طرح در بخش مالی ارائه شده است.
• اشتغالزایی و کاهش نرخ بيکاري: اجرای طرح شرکت و متعاقب آن بکار گيري نفرات بومي در مراحل مختلف احداث و بهره برداری از طرح، بصورت مستقیم و غیرمستقیم، نرخ بيکاري در منطقه را کاهش خواهد داد. با ایجاد و رونق اقتصادی منطقه بواسطه اجرای طرح توسعه، سایرصنایع تکمیلی بانکرینگ نیز در منطقه رشد خواهند نمود که این امر نیز به نوبه خود بر کاهش نرخ بیکاری منطقه تأثیر گذار است. مطابق توضیحات ارائه شده در بخش مالی گزارش، برای دوران بهره برداری تعداد 120 فرصت شغلی ایجاد می گردد که از نقاط قوت طرح می باشد. اشتغالزایی پیش بینی شده در طرح شامل تعداد 1200 نفر در دوران ساخت، 250 نفر مستقیم و 1200 نفر غیر مستقیم در دوران بهره برداری می باشد.

نتایج مالی طرح از دیدگاه کل سرمایه گذاری