طرح انبارداری و نگهداری محصولات کشاورزی توسط سیلوی غلات با نرم افزار کامفار Comfar
مطالعات بازار
گندم حياتي‌ترين و موثرترين محصول غذايي دنيا به حساب مي‌آيد و عليرغم اينكه طي نيمه دوم قرن گذشته تا بحال (پس از جنگ جهاني دوم) توليد گندم بيش از سه برابر شده است، ولي با توجه به رشد روز افزون جمعيت دنيا، اكثر كشورهاي جهان وارد كننده گندم مي‌باشند. در كشور ما گندم يك محصول استراتژيك به حساب مي‌آيد زيرا اصلي‌ترين ماده غذايي مردم است و عليرغم اينكه در دو سال گذشته با مديريت صحيح و علمي در راستاي توليد به خود كفائي رسيده‌ايم، اما حفظ اين جايگاه ويژه (با توجه به احتمال نوسانات توليد گندم) نياز به هماهنگي بين وجود امكانات ذخيره سازي گندم و توليد آن را بيشتر از گذشته نمايان مي‌سازد. ذخيره سازي غلات بويژه گندم در طول تاريخ هميشه در ارتباط با تامين امنيت غذايي مردم از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده است. لزوم اجتناب‌ناپذير اين امر بيشتر به جهت برداشت غلات در مدت زمان كوتاه (حدود سه الي چهار ماه) و مصرف آن در يك دوره طولاني مي‌باشد. با افزايش تصاعدي جمعيت و تمركز مراكز توليد و مصرف غلات، حمل و نقل آن از محل توليد به پايانه مصرف نيز بعنوان يك موضوع مهم مورد توجه است . امروزه در تمامي كشورهاي توسعه يافته نياز به توليد و ذخيره سازي غلات و استاندارد بهنگام آن از ضروريات اوليه مي‌باشد. تحقيقات كارشناسي نشان داده است، احداث سيلوهاي ذخيره سازي گندم منافع بسياري از جمله بهبود تركيبات دانه، كاهش ضايعات گندم و نان، ايجاد امكان اختلاط گونه‌هاي مختلف گندم جهت حصول پروتئين مناسب و بهينه، جلوگيري از آفات و ضايعات وارده در فضاي باز و غير بهداشتي، كاهش هزينه‌هاي زياد حمل و نقل مضاعف گندم، كاهش هزينه‌هاي تخليه، بارگيري، نگهداري و بهره برداري در سيلوها و غيره در بر خواهد داشت. لذا مديريت صحيح اقتصاد گندم ايجاب مي‌نمايد براي حصول صرفه‌جويي فوق الذكر در اقتصاد كشور و ايجاد امنيت اقتصادي و اجتماعي توليد و مصرف (با توجه به اين نكته كه ايجاد فضاي ذخيره سازي استاندارد موجب استفاده مطلوب از نوسانات قيمت گندم در بازارهاي جهاني خواهد گرديد)، نسبت به احداث سيلوهاي استاندارد ذخيره سازي در مناطقي كه داراي توجيه اقتصادي كافي و مناسبي باشد، اقدام نمود. لذا به نظر مي‌رسد براي ايجاد فضاي ذخيره سازي استاندارد بر اساس آخرين دانش روز بايد برنامه‌هاي زيربنائي و هدفمند تدوين شود تا بتوان در اولين فرصت به ظرفيت مطلوب ذخيره سازي گندم برسيم . اين موضوع توسط كشورهاي پيشرفته دنيا كاملاً رعايت شده و بعنوان مثال آمريكا فضائي معادل دو سال ذخيره سازي در اختيار دارد، در صورتيكه كشورهاي آفريقائي فضاي بيشتر از چند روز ذخيره سازي در اختيار ندارند، و در اغلب كشورهاي فقير مقدار زيادي گندم هر سال بعلت نداشتن تاسيسات ذخيره‌اي استاندارد و تجهيزات مورد لزوم در مراحل توليد تا مصرف از بين رفته و باعث تلف شدن عده زيادي بعلت نداشتن مواد غذائي مي‌گردد. پس از پايان جنگ تحميلي كه دولت فرصت صرف كردن هزينه بيشتر جهت آباداني كشور را پيدا كرد، سرمايه گذاري عمده‌اي در زمينه احداث تاسيسات ذخيره سازي گندم با توجه به امكانات كشور در آن مقطع انجام گرفت و در طي سالهاي گذشته تا سال 1383 تعداد 4990 هزار تن تاسيسات ذخيره سازي گندم در انواع مختلف آن كه در مباحث بعدي به آنها به طور كامل اشاره خواهد شد احداث گرديد. در سياست گذاري‌هاي اين دوران به سرمايه گذاري توسط بخش خصوصي توجه ويژه‌اي معطوف گرديد و در زمينه‌هاي مختلف صنعتي و كشاورزي امكان استفاده از سرمايه‌هاي بخش‌هاي غير دولتي به وجود آمد. خوشبختانه دولت جديد نيز در راستاي تحقق اهداف چشم انداز بيست ساله كشور اقدام به آزاد سازي خريد و فروش گندم نموده است و توليد و فروش گندم و محصولات آنرا از انحصار كامل دولت خارج كرده است . لذا با عنايت به آنچه در پيش از اين آمده است بهترين زمان ممكن براي حركت بخش خصوصي در چرخه توليد نان بوجود آمده است، علي الخصوص كه در شركت مادر تخصصي دولتي ايران كه متولي توليد نان در كشور است نيز امكانات ويژه‌اي لحاظ گرديده است تا استقبال بخش خصوصي در ساخت تاسيسات ذخيره سازي استاندارد گندم بوجود آيد و در همين جهت هم اكنون شركت مذكور اقدام به صدور مجوز احداث تاسيسات ذخيره سازي گندم استاندارد در حدود 15 ميليون تن و كارخانجات آرد در حدود 16000 تن در روز در نقاط مختلف كشور نموده است.
مطالعات فنی
طبق طراحی های فنی انجام شده برای این سیلو، کندوها بصورت بتنی می باشند. در هر کندو 76 میکروفایل کار می شود. برای هر کندو از 10 متر زیرزمین سیمان تزریق می شود و تا ارتفاع 180 سانتی متری آرماتور بندی می شود. این آرماتور بندی ها بصورت زنبوری می باشند. در مجموع برای هر کندو 500 پاکت سیمان تزریق می شود. روی هر کندو 80 سانتی متر بتن مصلح ریخته می شود و بالای بتن مصلح قالب لغزنده نصب گردیده و تا ارتفاع 26 الی 27 متری ساخته می شود. هر چه ظرفیت کندوهای یک پروژه افزایش یابد (تعداد کندوها کاهش یابد) هزینه واحد ظرفیت سیلوها کاهش پیدا می‌کند. بدیهی است که ظرفیت هر کندو در سیلوهای گندم وابسته به عوامل مختلفی از جمله انواع گندم، مدت نگهداری و مقدار هر نوع گندم دارد. به صورت کلی اجرای کم تر از 4 کندو در هر پروژه و کندوهای با ظرفیت بیش تر از 10 هزار تن، توصیه نمی شود. بیش ترین حجم یک استوانه با سطح دیواره ثابت وقتی بدست می‌آید که قطر با ارتفاع برابر باشد ولی در برخی از موارد به دلایلی نظیر کمبود فضا در محل اجرای پروژه، تامین زیبایی و کاربری مناسب تر برای پروژه ممکن است این تعادل به هم خورده و در نتیجه هزینه پروژه افزایش یابد.
انواع تاسيسات ذخيره سازي گندم
در اين بخش سعي شده است ضمن اعلام روشهاي ذخيره سازي متداول گندم، مختصر توضيحي نيز راجع به آنها داده شود. اين روشها در كشورهاي مختلف متفاوت هستند و هر كشوري با توجه به سطح دانش فني، توان اقتصادي، ميزان جمعيت و موقعيت جغرافيائي، سطح زير كشت و ميزان مصرف خود سعي مي‌كند بهترين روش ذخيره سازي را به انجام رساند.
سيلوهاي عمودي بتني
سيلوهاي عمودي بتني حدوداً از ابتداي قرن گذشته در دنيا و به موازات پيشرفت تكنولوژي متداول شده است و در كشور ما نيز نزديك به هفتاد سال قدمت دارد. سيلوهاي بتني را مي‌توان مطمئن‌ترين، مستحكمترين ولي پرهزينه‌ترين روش نگهداري غلات به حساب آورد. ظرفيت اين سيلوها متفاوت مي‌باشند و در گذشته، با توجه به جمعيت كمتر شهرها و همچنين كمتر بودن وسائل و امكانات حمل و نقل، معمولاً سيلوها را با ظرفيت كوچك (پنج تا بيست هزار تن) احداث مي‌نمودند مانند سيلوي پنج هزار تني بيرجند. اما امروزه با توجه به تراكم جمعيت در شهرها و سهولت حمل و نقل، سيلوهاي با ظرفيت بالاتر توجيه پيدا كرده‌اند مانند سيلوي 120 هزار تني صوفيان تبريز و 110 هزار تني قم (عمليات اجرائي آن اخيراً اتمام يافته است). ظرفيت كندوها در سيلوهاي مختلف كشور ما از حدود 300 تن تا بيش از 3000 تن متغير است. البته ظرفيت مورد نياز سيلو با توجه به وضعيت اقليمي منطقه (از نظر جمعيت و آب و هوا)، وضعيت مشخصات فيزيكي خاك محل مورد نظر، بررسيهاي اقتصادي و فني از نظر مسائل سازه‌اي و ماشين آلاتي و محدوديت‌هاي مربوط به شكل، اندازه و عوارض زمين تعيين مي‌گردد. لذا ساخت اين سيلوها كه معمولاً با بتن مسلح اجرا مي‌گردد، نياز به سرمايه گذاري زياد دارد و بايد در مناطقي كه نياز به ذخيره سازي بلند مدت گندم وجود دارد، احداث گردند. در سيلوهاي بتني ضمن وجود امكان اختلاط گندم، كنترل درجه حرارت و رطوبت گندم، كنترل و مبارزه با آفات انباري و همچنين عمليات بوجاري صورت مي‌پذيرد.
سيلوهاي عمودي فلزي
يكي ديگر از روشهاي استاندارد ذخيره سازي غلات كه با توجه به پيشرفت صنعت فولاد سازي در دنيا بسيار متداول گرديد، سيلوهاي فلزي است. ظرفيت كندوهاي اين سيلوها مي‌تواند از ظرفيت بسيار كوچك تا بسيار بزرگ در حدود 10000 تن در نظر گرفته شود، اما معمولاً آنها را در كندوهاي با ظرفيت حدود 5 تا 7 هزار تن مي‌سازند كه اين امر با توجه به مشخصات ذكر شده در مورد سيلوهاي بتني انتخاب مي‌گردد. اجراي سيلوهاي فلزي كه از قطعات پيش ساخته تشكيل شده‌اند محتاج نقشه‌هاي اجرايي بسيار ساده و مديريت اجرايي آسان است. سيلوهاي فلزي همانند سيلوهاي بتني داراي امكان اختلاط گندم، كنترل حرارت و رطوبت گندم،كنترل و مبارزه با آفات انباري و همچنين عمليات بوجاري مي‌باشد.
انبارهاي مكانيزه
يكي از روشهاي ديگر ذخيره سازي چند منظوره غلات كه در بعضي از كشورهاي دنيا مورد بهره برداري قرار گرفته است، استفاده از انبارهاي مكانيزه است. اكثر انبارهاي مورد بهره برداري در كشور بصورت نيمه مكانيزه بوده كه اين امر بعلت كاهش هزينه‌هاي ساخت در مقايسه با سيلوهاي بتني انجام گرفته است . مسائل و مشكلات ايجاد سيستم اختلاط گندم و كنترل گرد و غبار ناشي از تخليه گندم در اين تاسيسات، و عدم بسته بودن فضاي نگهداري گندم براي مبارزه با آفات انباري از جمله نارسائيهاي اين روش ذخيره سازي مي‌باشد.
نبارهاي ساده
يكي از روشهاي ابتدايي و غير استاندارد نگهداري غلات در گذشته استفاده از انبارهاي ساده است كه در كشور ما از سال 1347 تا بحال و به علت عدم دسترسي به تاسيسات استاندارد ذخيره سازي گندم مورد استفاده قرار گرفته است. در اين انبارها گندم را بصورت فله و يا كيسه ذخيره مي‌نمايند. از آنجائيكه ميزان ذخيره سازي گندم در انبارهاي ساده بسيار كمتر از انواع ديگر است و علاوه بر آن بعلت عدم امكان اختلاط گندم، عدم امكان حفظ پارامترهاي كيفي گندم، فضاي غير بهداشتي و هزينه‌هاي بالاي تخليه و بارگيري، نگهداري و بهره برداري و وجود ضايعات گندم، احداث اين نوع انبارها توجيه فني و اقتصادي ندارند.
انبار روباز
اين روش به جهت دپوي موقت گندم و بعلت كمبود فضاي ذخيره سازي استاندارد گندم در كشور ما صورت مي‌گيرد. در صورتيكه رطوبت در خارج از حد متعارف و معمول باشد، گندم ذخيره سازي در معرض خطر رشد و نمو قارچ قرار گرفته و با توجه به اينكه عمليات جداسازي گرد و غبار و همچنين كنترل درجه حرارت در اين انبارها انجام نمي‌گيرد، باعث فساد و ضايعات گندم خواهد شد. عدم امكان اختلاط گندم، محدوديت كنترل پارامترهاي كمي و كيفي گندم، آسيب پذيري نسبتاً بالا در مقابل شرايط جوي، عدم امكان كنترل آلودگيها و آفات انباري، عدم امكان بوجاري و هوادهي از جمله نارسائيهاي عمده اين روش نگهداري مي‌باشد.
اطلاعات مالی طرح
